ایرانیان؛ الگوی جوامع عرب در فضای رسانه های مجازی

سه موسسه تحقیقاتی مستقر در خاورمیانه (نیوز گروپ، سوشال آیز، میدیا واچ) نتیجه پژوهش های خود درباره تأثیر رسانه های سنتی و مدرن در کشورهای عربی خاورمیانه را منتشر کردند.

در نشستی که برای ارائه نخستین نتایج این تحقیق در باشگاه ملی مطبوعات در واشنگتن برگزار شد جریان وبلاگ نویسی و فعالیت های رسانه ای ایرانیان در یک سال اخیر، به عنوان یکی از دستاوردهای مهم در زمینه اطلاعرسانی ارزیابی شد که باید به عنوان الگوی کشورهای عربی قرار گیرد.

این پژوهش که «گزارش تاثیرگذاری رسانه های عرب» نام دارد با بررسی هزاران روزنامه، مجله و برنامه رادیویی – تلویزیونی، در کنار وبسایت ها و وبلاگ هایی در فضای مجازی، چشم انداز سیاست و جامعه در کشورهای خاورمیانه را به تصویر می کشد.



یافته های گزارش

تهیه کنندگان گزارش گفتند که در چهارماه نخست سال جاری میلادی، هزاران منبع خبری و تحلیلی را در فضای رسانه های سنتی و مدرن از هشت کشور عرب خاورمیانه زیر نظر داشته اند: عراق، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، مصر، یمن، سوریه، مراکش و الجزایر.

به گفته آنها، این پژوهش نشان می دهد که میزان نفوذ و بُرد رسانه ها در افکار عمومی تا چه حد است و رسانه های سنتی نظیر نشریات و رادیو– تلویزیون در رقابت با رسانه های مدرن مانند وبلاگ ها و شبکه های اجتماعی اینترنتی از چه جایگاهی برخوردارند.

به گفته فضل الطرزی، که مدیریت این پروژه تحقیقاتی را بر عهده داشته، میزان نفوذ رسانه های مختلف در این کشورهای عربی تقریبا یکسان است به استثنای یمن و الجزایر که در آنها، تیراژ نشریات از شمار کاربران اینترنت افزون تر است.

سطح بیسوادی در این کشورهای عرب که بالغ بر ۱۰۰ میلیون تن را در بر می گیرد به گفته این محقق، از مهمترین چالش های پیش روی خاورمیانه محسوب می شود اما با این حال، رشد فزاینده شبکه های تلویزیونی و سایت های اینترنتی که به دو میلیون وبسایت با ۷۰ درصد محتوای عربی می رسد تغییراتی بزرگ را نشان می دهد.

اولویت بندی مسایل سیاسی و اجتماعی از نظر مردم این کشورها، در پرتو آنچه در فضای رسانه ای آنها انعکاس می یابد از دیگر نتایج این پژوهش است.

فضل الطرزی یادآوری کرد که در این تحقیق، یافته هایی تازه و دور از انتظار به دست آمد از جمله اینکه برخلاف تصور رایج که عربستان سعودی را کشوری درگیر با مسایل سیاسی می داند پژوهش نشان داد که «خبرها و مسایل اجتماعی» بیش از نیمی از محتوای رسانه های این کشور را در برگرفته است.

از دیگر یافته های دور از انتظار در این تحقیق، شیوه پرداختن رسانه های عربی به کنفرانس ماه پیش میلادی (آوریل) در واشنگتن بود که به ابتکار رئیس جمهوری آمریکا، در آن راه های گسترش رابطه اقتصادی و کارآفرینی با کشورهای اسلامی بررسی شد: از ده ها روزنامه اصلی و معتبر در کشورهای عربی، تنها «الاهرام» مصر در صفحه نخستش، مطلبی کوچک در این باره منتشر کرده بود و به طور کلی رسانه های عرب، چندان روی خوشی به این کنفرانس نشان نداده بودند.

چگونگی توصیف اسرائیل در رسانه های عرب، از دیگر بخش های این گزارش تحلیلی بود؛ اینکه چند درصد از رسانه ها در کدام کشورها، کشور اسرائیل را با عناوینی دیگر توضیح می دهند از قبیل «یهودی ها» ، «اشغالگران» یا «حکومت صهیونیستی».

در فضای مجازی خاورمیانه چه می گذرد؟
مازن نهاوی، رئیس سازمان «نیوز گروپ» مستقر در امارات متحده عربی که این گزارش تحقیقاتی زیر نظر او تهیه شده، در این نشست تاکید کرد که پدیده ای به نام «هراس از آزادی» در سطوح متفاوتی از مردم جهان عرب و در مقیاسی وسیع تر در کل خاورمیانه نهادینه شده که براساس آن، دولت ها و مردم کوچه و خیابان نمی دانند که در زمان آزادی چه کاری می توانند یا باید انجام دهند.

آقای نهاوی، نهادینه شدن «آزادی فرهنگی» در این کشورها به مدد رسانه های جدید را به مثابه یک «انقلاب» دانست که بر همه اشکال زندگی، از برقراری روابط عاشقانه تا اشتغالزایی، تاثیرگذار است.

یکی دیگر از اهداف این پژوهش، بررسی تحلیلی دیدگاه های عمومی در این کشورها در قبال مسایل مهم منطقه ای و بین المللی نظیر جنگ عراق، نزاع اسرائیلی ها و فلسطینی ها و برگزاری انتخابات بوده است.

باربارا اسلاوین، از نویسندگان سابق روزنامه های «یو اس ای تودی»، «واشنگتن تایمز» و نویسنده کتابی درباره روابط ایران و آمریکا که در این نشست برای بررسی این گزارش تحقیقاتی حضور داشت گفت یکی از یافته های جالب این پژوهش این است که برخلاف دولت های عرب که دائما بر «تهدید ایران» تاکید دارند، افکار عمومی و قشر روشنفکر در کشورهای عربی، چندان اعتقادی به این «تهدید» ندارد.

به گفته او «برعکس در کشوری مثل مصر، فعالان سیاسی به وبلاگنویسان دموکراسی خواه پیشنهاد می دهند که در همگرایی با همتایان ایرانی خود و با هدف مبارزه با حکومت های دیکتاتوری باید متحد شوند.»

با توجه به همین موضوع، خانم اسلاوین پیشنهاد کرد که روند تدوین استراتژی های سیاست خارجی در آمریکا، باید مثلا بر نزدیک سازی وبلاگنویسان و دیگر مردم عادی کشورهای منطقه متمرکز باشد؛ یعنی به گفته او «همان طور که دولت اوباما تلاش دارد راه های مبارزه با سانسور اینترنتی را برای ایرانیان هموار سازد چنین روشی را برای جوانان مصری و دیگر کشورهای عرب نیز در پیش گیرد.»

ادوارد واکر، سفیر پیشین آمریکا در اسرائیل، مصر و امارات متحده عربی در این نشست «شکل نادرست و حتی خطرناک همگرایی وبلاگنویسان یا به طور کلی افراد در فضای مجازی اینترنت را در همکاری تروریست ها» دانست اما مازن نهاوی در پاسخ به این نگرانی گفت «این اتفاق در صورتی است که کاربران شبکه های اجتماعی در اینترنت، به جای فصل مشترک ها و نقاط همیستگی، بر اختلافات تاکید داشته باشند.»

به گفته آقای نهاوی، رسانه های مدرن «بزرگترین نیروی ایجاد اتحاد میان عرب ها و دیگر ملل در تاریخ معاصر است.»

الگوی ایرانی برای جوامع عربی
یکی از حاضران در نشست با اشاره به اشتیاق مشابه کاربران رسانه های مدرن در ایران و مصر برای بهره برداری از رسانه های مدرن در ایجاد تغییرات اجتماعی، پرسید «اما چرا مصری ها تاکنون نتوانسته اند مانند ایرانیان از این پدیده، استفاده مناسبی کنند؟»

سفیر پیشین آمریکا در مصر، در پاسخ به این پرسش گفت باید برای بهره برداری از رسانه های مدرن با هدف ایجاد تغییرات سیاسی و اجتماعی به مصری ها زمان داده شود تا خود را نشان دهند. اما باربارا اسلاوین در این باره، به پیشینه ایرانیان در ایجاد نوعی انقلاب در هر ۲۰ یا ۳۰ سال اشاره کرد و افزود بالابودن سطح باسوادی عمومی و به ویژه در میان زنان ایرانی، نکته ای است که در بررسی تفاوت های فرهنگی میان کشورها باید در نظر داشت.

خانم اسلاوین، فعالیت ایرانیان در فضای اینترنت برای تغییرات اجتماعی را «نمونه ای الهام بخش برای مصر و همه کشورهای عربی» دانست و یادآوری کرد که در سال های پس از انقلاب ایران هم گروه های اسلامگرا از جمله اخوان المسلمین در مصر، تحولات ایران را الگو قرار دادند.

با این حال، جیمز مارکس، ژنرال بازنشسته ارتش آمریکا که سال ها در خاورمیانه بوده تاکید کرد که نباید با گسترش فعالیت های اجتماعی در اینترنت به سرعت ذوق زده شد و آن را لزوما علامت انقلاب دانست زیرا «انقلاب یا هرگونه تحول فراگیر اجتماعی، نشانه های خود را دارد که باید در فضای واقعی و نه مجازی رخ دهد.»

تهیه کنندگان این گزارش تحقیقاتی درباره تاثیر رسانه ها وعده دادند که حوزه فعالیت خود را در آینده ای نزدیک به همه کشورهای خاورمیانه گسترش می دهند.

 .